Dossier: Fietsen naar Santiago de Compostela
Santiago de Compostela: De apostel Jacobus
Friday 30 June, 2017
Liggen de stoffelijke resten van Jacobus wel of niet in Santiago? En wat hebben de Moren eigenlijk met het verhaal van Santiago de Compostela te maken? Een stukje geschiedenis over de patroonheilige van de pelgrims.
Als lid van de intieme kring van apostelen was Jacobus bij de belangrijkste gebeurtenissen in het leven van Jezus aanwezig en hij speelde een leidende rol in de jonge gemeenschap in Jeruzalem. Hierdoor zag de joodse heersende klasse hem als exponent van de christelijke vijand.
Rond het jaar 44 werd Jacobus geëxecuteerd (Handelingen 12:1 e.v.), een gebeurtenis die ook door andere bronnen is bevestigd. Voor wat betreft een reis naar Iberië of het overbrengen van de stoffelijke resten naar Spanje zijn geen bronnen gevonden. Daar staat tegenover dat er ook geen bronnen zijn die reppen van een graf van Jacobus in of buiten Jeruzalem.
Jacobus de patroonheilige
Als één van de eerste en meest intieme metgezellen van Jezus genoot Jacobus veel aanzien en hij werd patroonheilige van een groot aantal kerken. Daarnaast werd hij patroonheilige van alle pelgrims, maar ook van wijnboeren, apothekers en drogisten. In de christelijke iconografie werd Jacobus meestal voorgesteld met een boek of boekrol en met het zwaard als instrument van zijn martelaarsdood. Dat beeld veranderde naarmate de bedevaarten naar Santiago populairder werden. Vanaf het midden van de 12de eeuw werd hij steeds vaker afgebeeld in een pelgrimsmantel met staf en met een tas waarop een schelp is bevestigd. Typisch Spaans is het beeld van Jacobus als ‘Morendoder’: een ridder op een witte schimmel, die over een gesneuvelde Moor heen stapt.
Hemelse bijstand
Al in de laat-Romeinse tijd kwam het christendom naar Spanje, maar rond 711 veranderde de situatie radicaal: vanuit Noord-Afrika kwamen de islamitische Moren naar Spanje en veroverden in korte tijd grote stukken van het land. De christelijke legers lagen zwaar onder vuur en konden een beetje hemelse bijstand best gebruiken - zeker als deze werd geleverd door een apostel die ook nog eens in eigen land was begraven. Wanneer de eerste ridders werkelijk onder de vlag van Santiago tegen de Moren ten strijde trokken is niet bekend.
Geestelijk machtscentrum
Dat Santiago het in betrekkelijk korte tijd tot een geestelijk machtscentrum wist te schoppen, had alles te maken met de Moren. Tot hun aanval was Toledo de geestelijke hoofdstad van het christelijke Iberië. Deze stad was echter in handen van de moslims gevallen en daarom deed Asturië verwoede pogingen in Santiago een alternatief geestelijk machtscentrum te installeren. Met het apostelgraf binnen de stadsmuren kon de stad aanspraak maken op de apostolische zetel en dat ging samen met een status die te vergelijken was met die van Rome en Constantinopel. Hoewel andere bedevaartsoorden - zoals Toulouse - de authenticiteit en zelfs het bestaan van het graf van Jacobus in Santiago in twijfel trokken, werd Santiago de Compostela al snel een begrip in de westerse wereld.
Boek van Sint Jacobus
Het verhaal van Jacobus kreeg in de 12de eeuw nog een extra boost door het Boek van Sint Jacobus dat toen werd samengesteld. In dit boek werden de verhalen over de wonderen die Jacobus had verricht, gekoppeld aan adviezen over de organisatie en het verloop van de bedevaart. Ook werd de weg beschreven die de stoffelijke resten van Sint Jacobus naar Spanje hadden afgelegd. Twijfels hieromtrent werden in het boek resoluut van de hand gewezen. Toen tijdens archeologisch onderzoek in 1879 onder de kathedraal van Santiago daadwerkelijk een marmeren sarcofaag met menselijke resten werd gevonden, was het pleit definitief beslecht. In 1884 bevestigde paus Leo XIII de authenticiteit van het graf van de apostel, waarmee ook de status van Santiago als apostolische zetel vast kwam te staan. Overigens is tot op de dag van vandaag niet bewezen dat de stoffelijke resten daadwerkelijk van Jacobus zijn.